مقایسه اخلاق بندگی در سور مکی ومدنی

چکیده عبادت و بندگی حضرت باری تعالی مهمترین هدف خلقت انسان در قرآن معرفی شده است، ازاین رو این نوشتار برآن است تا به بررسی چگونگی ایجاد و نهادینه کردن اخلاق بندگی در قرآن به تفکیک سور مکی ومدنی پرداخته و با استخراج تفاوت ها وشباهت های موجود درشیوه تربیتی قرآن در دو دوره نزول آیات در مکه و مدینه به روشی شایسته دست یافته تا بر اساس آن شیوه ای مناسب، برای تربیت و ایجاد اخلاق بندگی در انسان اتخاذ نماید. عبادت در آیات مکی و مدنی،عبارت است از خضوع وخشوع دربرابرخداوند که الزاما با اطاعت او همراه است و اطاعت از پیامبر(ص)، نیزدرمسیربندگی خداوند، بسیارتأکید شده است؛ دعا ازمهمترین مظاهرودستاوردهای بندگی خداوندو همان تذلل وخضوع در برابرخداوند است، رکن بنیادین دعا، اعتقاد و باور قلبی به ربوبیت‏حق است؛ تقوی در آیات مکی ومدنی به معنای حفظ نفس و خودنگهداری است به خاطر ترس از عقاب و عذاب خداوند متعال ودور شدن از رحمت و رضوان او بواسطه عمل کردن بر طبق ضوابط الهی و فرمانبردار حق بودن در جمیع رفتارها و کردارها ، به گونه ای که هیچ اراده و خواسته ای برخلاف اراده و خواسته الهی نباشد؛ توکل، همان گزینش و پذیرش وکیل است، اولین ومهمترین عامل ایجاد روحیه توکل در انسان معرفت وشناخت به اوصاف وافعال موجودی است که می توان براو توکل نمود، انحصار و وجوب توکل بر خداوند در آیات مکی ومدنی به خوبی آشکار است وهمه این خصایص با اختیار وآگاهی انسان انجام می شود. در آیات مکی و مدنی برزمینه سازی و تعمیق عقیده وایجاد تصورات صحیح در ذهن و ضمیر پیروان و فردسازی وخودسازی و تشریع و قانون گذاری و قاعده سازی برای تشکیل جامعه ای اسلامی تأکید شده است، با این تفاوت اندک که درآیات مدنی به شکل گسترده تر و دقیق تر وبا جزئیات بیشتری انجام گرفته است، بنابراین توجیهات، قوانین، معارف، مفاهیم و ارزشهای ارائه شده درآیات مکی ومدنی ازهم جدا نیست، و بهم پیوستگی خاصی با یکدیگر دارند و در تمام این مراحل قرآن بر انگیزش بر پایه آگاهی وانتخاب وهمینطوراطاعت از رسول اکرم(ص) تأکید فراوان دارد. نوشتار حاضر، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی مفاهیم، عبادت، تقوا و توکل که از مصادیق اخلاق بندگی هستند پرداخته است، مفاهیم طاعت ودعا نیزبه جهت پیوستگی بسیار با مفهوم عبادت ذیل مفهوم عبادت بررسی شده است؛ کلمات کلیدی: اخلاق بندگی، سورمکی ومدنی، عبادت، طاعت، دعا، تقوا، توکل.